Zepchnięte z cokołów

autor zdjęcia: Andrzej Iwańczuk/REPORTER

źródło: Rzeczpospolita

Demontaż pomnika Dzierżyńskiego. Warszawa, 16 listopada 1989 r.

autor zdjęcia: nieznany – D. Kobielski, Warszawa międzywojenna, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Warszawa 1969

źródło: Rzeczpospolita

Demontaż pomnika Iwana Paskiewicza w Warszawie, 13 kwietnia 1917 r. Kilka lat później „Paskiewicza” oddano na złom i przetopiono

autor zdjęcia: M.J.Meshchaninova's collection

źródło: Rzeczpospolita

Sobór św. Aleksandra Newskiego na pl. Saskim w Warszawie. Świątynia została rozebrana w latach 1924–1926

Skupiała się na nich nienawiść do zaborcy, okupanta, narzuconej siłą władzy. Zwykle obalano je lub usuwano przy pierwszej nadarzającej się okazji, co miało symbolizować początek nowej lepszej epoki. Oto kilka najbardziej spektakularnych odsłon walki Polaków z pomnikami.

Pierwsza Rzeczpospolita pomnikami nie stała. Aż do końca XVIII w. powstały jedynie dwa publiczne monumenty niezwiązane z kultem religijnym. Król Władysław IV ufundował na cześć swojego ojca Zygmunta III posąg na kolumnie, która ozdobiła pl. Zamkowy w Warszawie, a Stanisław August Poniatowski uhonorował w Łazienkach króla Jana III Sobieskiego. Nieliczne monumenty fundowali także magnaci, wśród nich wyróżnia się statua hetmana Stefana Czarnieckiego ustawiona w 1763 r. na rynku w Tykocinie za pieniądze Jana Klemensa Branickiego. W staropolskim krajobrazie zdecydowanie przeważały pomniki religijne, najczęściej w formie kapliczek.

Kiedy Polacy zaczęli przejawiać większą ochotę na upamiętnianie zasłużonych postaci lub wydarzeń w formie spiżowych, brązowych czy kamiennych monumentów, utracono niepodległość i takie przedstawienia były na cenzurowanym. Z czasem stało się to możliwe jedynie w Galicji. Z kolei na ziemiach zagarniętych przez Prusy i Rosję z roku na rok było pod tym względem gorzej. Zaborcy prowadzili dość konsekwentną politykę pomnikową, szczególnie w drugiej połowie XIX stulecia, kiedy stała się ona jednym z najistotniejszych elementów rusyfikacji i kulturkampfu. W reprezentacyjnych przestrzeniach polskich miast i miasteczek pojawiały się rzeźby gloryfikujące...